Tel Aviv, Tρίτη 10 Μαίου 2022. Όπου και να κοιτάξεις παρατηρείς το απέραντο εργοτάξιο κατασκευής νέων κτιρίων, ανάμεσά τους νέοι ουρανοξύστες 80 ορόφων, ανακαινίσεις υφιστάμενων, κατασκευή νέων επαγγελματικών χώρων και πάει λέγοντας. Oι διάσημες λαικές αγορές της Ιερουσαλήμ και του Tel Aviv υπόσχονται ότι η επισιτιστική κρίση μόνο ως ανέκδοτο θα μπορούσε να απασχολήσει τη χώρα.
Kείμενο-photo> Bασίλης Μπόνιος
Στη Herzliya Pituach oι Ισραηλινές startups αποτελούν το μήλο της έριδος για επενδυτικά κεφάλαια από ολόκληρο το κόσμο. Σε πόλεις που είχαν πιο δύσκολες συνθήκες διαβίωσης-όπως η BeerSheva-βλέπεις πλέον νέα πολυτελή συγκροτήματα να ξεφυτρώνουν. Ακόμη και στις αραβικές γειτονιές της Ιερουσαλήμ η οικονομική ευρωστία δεν κρύβεται.
Μετά από δύο χρόνια πανδημίας μία χώρα με την έκταση της Πελοπονήσσου η οποία μετράει 74 χρόνια ζωής σαν κράτος και πληθυσμό σχεδόν ίδιο με την Ελλάδα θρηνεί 10.700 θύματα του COVID-19. Aκόμη κι αυτός ο χαμηλός αριθμός των απωλειών (συγκρινόμενος με τα ελληνικά δεδομένα) ενοχλεί την υπερηφάνια των πολιτών και του κράτους γιατί εδώ διαθέτουν απίστευτες υποδομές στα Νοσοκομεία τους, καταρτισμένο προσωπικό, οι πολίτες αθλούνται καθημερινά στον ήλιο (βιταμίνη D), σπάνια συναντάς υπέρβαρους και το μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού είναι νέοι άνθρωποι. Γι΄αυτό και δεν μπορούν να αποδεχθούν το γεγονός ότι έχασαν κοντά στους 11.000 συνανθρώπους τους από τον ιό.
Το γεγονός ότι η οικονομία τους άντεξε στη διάρκεια της πανδημίας είναι λογικό γιατί η κουλτούρα του λαού είναι τέτοια. Την επόμενη μέρα του εκάστοτε τρομοκρατικού χτυπήματος η ζωή επιστρέφει με μεγαλύτερο πάθος, πείσμα και αυτή την αίσθηση του ανικανοποίητου για την οποία είχε μιλήσει ο Simon Peres. Μια λέξη ίσως ορίζει καλύτερα την οικονομία του Ισραήλ καθώς το έθνος γιορτάζει τα 74α γενέθλιά του: ανθεκτικότητα. Κι αυτό γιατί η ανθεκτικότητα χαρακτηρίζει την κοινωνία τους και τον καθένα ξεχωριστά. Τείνει να γίνει έμφυτη.
Παρόμοια με τον τρόπο που οι Ισραηλινοί έμαθαν να αναπηδούν οδυνηρά αλλά γρήγορα από τη φρίκη των πολέμων και των τρομοκρατικών επιθέσεων, η οικονομία κατάφερε επίσης να ανακάμψει μετά από οικονομικές κρίσεις. Τα καφέ, τα μπαρ και οι πλατείες ασφυκτιούν από ζωή. Το ίδιο και τα γραφεία των εταιριών ανάμεσά τους οι μεγαλύτερες του κόσμου ιδιαίτερα στο χώρο της τεχνολογίας.
Η οικονομία του Ισραήλ τα πήγε καλύτερα από τις περισσότερες άλλες χώρες κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης του 2008, λόγω των υπεύθυνων δημοσιονομικών και νομισματικών πολιτικών της κυβέρνησής του και της κεντρικής τράπεζας, του πλεονάσματος στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών του, των υψηλών συναλλαγματικών αποθεμάτων της χώρας και του ισχυρού τραπεζικού συστήματος.
Ομοίως, η οικονομία έχει ανακάμψει γρήγορα από τη χειρότερη ύφεση που προκλήθηκε ποτέ από τη θανατηφόρα πανδημία COVID-19, με την ακμάζουσα βιομηχανία τεχνολογίας να πρωτοστατεί.
Αυτή τη στιγμή υπάρχουν σκοτεινά σύννεφα στον ορίζοντα που προέρχονται από εξωτερικές πηγές, όπως ο θανατηφόρος πόλεμος στην Ουκρανία, ο αυξανόμενος πληθωρισμός και η σπειροειδής πορεία των χρηματιστηρίων. Το Ισραήλ είναι σε θέση να αντισταθεί και σε αυτές τις προκλήσεις με τις κατάλληλες πολιτικές.
Για άλλη μια φορά, το Ισραήλ αποδείχθηκε μια πολύ ανθεκτική οικονομία», λέει ο Victor Bahar, chief economist της Bank Hapoalim
«Καθώς περνά ο καιρός, συνειδητοποιούμε ότι είναι κάτι δομικό εντός της οικονομίας, πράγμα που σημαίνει ότι κάθε φορά που υπάρχει κρίση, το Ισραήλ καταφέρνει να επιβιώνει καλύτερα από άλλες προηγμένες οικονομίες».
«Ίσως η κληρονομιά της οικονομικής κρίσης και του υπερπληθωρισμού στη δεκαετία του ’80 εξακολουθεί να παίζει ρόλο στο μυαλό των υπευθύνων χάραξης πολιτικής καθώς και των πολιτών», λέει. Αυτή η κληρονομιά «μπορεί να φανεί στο υψηλό ποσοστό ιδιωτικής αποταμίευσης των Ισραηλινών καταναλωτών και στη συνετή δημοσιονομική πολιτική των κυβερνήσεων του Ισραήλ όλα αυτά τα χρόνια».
Όλα αυτά, μαζί με τον ισχυρό τεχνολογικό τομέα, ο οποίος συνεχίζει ακόμη και εν μέσω ρίψεων πυραύλων ή εν μέσω πανδημίας, βοήθησαν το έθνος να επανέλθει γρήγορα στον σωστό δρόμο.
Έτσι ισχυρή ανάπτυξη καταγράφει φέτος η ισραηλινή οικονομία. Η Τράπεζα του Ισραήλ προβλέπει ότι η οικονομία θα αναπτυχθεί κατά 5,5% το 2022. Η πρόβλεψη είναι υψηλότερη από την εκτίμηση της ανάπτυξης του ΑΕΠ από τον οίκο αξιολόγησης Fitch για το 2022 σύμφωνα με την οποία η παγκόσμια ανάπτυξη θα είναι κατά 3,5% παγκοσμίως, 3,0% για την Ευρωζώνη και 3,5% για τις ΗΠΑ.
Η ανεργία στο Ισραήλ, η οποία εκτοξεύτηκε στο υψηλότερο επίπεδο των τελευταίων τουλάχιστον 50 ετών (στο 15,7% κατά μέσο όρο το 2020), τώρα υποχωρεί σχεδόν στα προ-πανδημικά επίπεδα περίπου 3%.
«Στο ξέσπασμα της πανδημίας οι περισσότεροι άνθρωποι πίστευαν ότι το σοκ στην αγορά εργασίας θα ήταν παρατεταμένο», είπε ο Bahar. «Αλλά στην πραγματικότητα επιστρέψαμε σε μια κατάσταση πλήρους απασχόλησης πολύ νωρίτερα από τις πιο αισιόδοξες απόψεις. Για αυτό, δίνω πολλά εύσημα στην κυβέρνηση, η οποία τον Ιούλιο ακύρωσε όλα τα επιδόματα ανεργίας για τους απολυμένους εργαζόμενους. Αυτό έκανε τους ανθρώπους να επιστρέψουν στη δουλειά».
Ακριβώς αυτό. Η Ισραηλινή κυβέρνηση αποφεύγει να εκπαιδεύσει τους πολίτες της να ζουν με επιδόματα. Φροντίζει σε κάθε ευκαιρία να τους εμφυσήσει τη σημασία της εργασίας και της δίχως όρια δημιουργικότητας.
Η κυβέρνηση του πρωθυπουργού Naftali Bennett ανέλαβε τα ηνία τον Ιούνιο του 2021 με έναν κλονισμένο συνασπισμό αριστερών, κεντρικών και δεξιών κομμάτων και μιας αραβικής φατρίας. Η πολιτική της νέας κυβέρνησης ήταν να κρατήσει την οικονομία ανοιχτή παρά την πανδημία. Κατάφερε επίσης να εγκρίνει προϋπολογισμό τον Νοέμβριο, τον πρώτο από το 2018.
Οι οικονομικές επιδόσεις της κυβέρνησης ήταν «περισσότερο από καλές», σύμφωνα με τον κ. Bahar της Hapoalim Βank.
Η νέα κυβέρνηση έχει επίσης ξεκινήσει μεταρρυθμίσεις, που ψηφίστηκαν με τον συνοδευτικό νόμο περί διευθετήσεων του προϋπολογισμού, η σημαντικότερη από τις οποίες είναι η σταδιακή αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης των γυναικών από τα 62 στα 65.
«Καμία προηγούμενη κυβέρνηση δεν τόλμησε να το αγγίξει αυτό και η κίνηση θεωρείται τεράστια επιτυχία από όλους τους οικονομολόγους».
Η νέα κυβέρνηση έχει επίσης διαθέσει κεφάλαια για επενδύσεις σε υποδομές και μεταφορές και ανοίγει την οικονομία μειώνοντας τα τελωνεία εισαγωγής σε ορισμένα προϊόντα.
«Πρόκειται για πολλές μεταρρυθμίσεις». «Θεωρώντας ότι πρόκειται για μια εύθραυστη κυβέρνηση με στενό συνασπισμό, τα κατάφεραν αρκετά καλά».
Το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν του Ισραήλ αυξήθηκε κατά 8,1% το 2021, η μεγαλύτερη αύξηση των τελευταίων 21 ετών και πάνω από τη μέση αύξηση 5,3% για τις χώρες του ΟΟΣΑ, σύμφωνα με στοιχεία που συγκεντρώθηκαν από το Κεντρικό Γραφείο Στατιστικής. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ του Ισραήλ σημείωσε επίσης εντυπωσιακή ανάπτυξη το 2021, αυξανόμενο κατά 6,3%, σε σύγκριση με μέση αύξηση 5% για τα έθνη του ΟΟΣΑ. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 37% την περασμένη δεκαετία, στα 43.500 δολάρια το 2022 από 31.850 δολάρια το 2012, σύμφωνα με στοιχεία που συγκεντρώθηκαν από τους συμβούλους του BDO, που δημοσιεύθηκαν στο The Marker.
Το 2020, εν μέσω της πανδημίας, το Ισραήλ μπήκε στη λέσχη των κορυφαίων 20 εθνών με το υψηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ.
Στα 74 του χρόνια, «το Ισραήλ έχει φτάσει στο απόγειο και είναι μεταξύ των 10 έως 20 πλουσιότερων και πιο προηγμένων χωρών στον κόσμο», δήλωσε ο Sergey Vastchenok, ανώτερος αναλυτής στο Oppenheimer.
Το έθνος κατάφερε μια «πολύ εντυπωσιακή μετάβαση» στην οικονομία του, είπε ο Vastchenok, «κυρίως λόγω του ισραηλινού τομέα υψηλής τεχνολογίας».
Πράγματι, ο ζωντανός τεχνολογικός τομέας του Ισραήλ υπήρξε η κινητήρια δύναμη της ανάπτυξης της οικονομίας του έθνους για περίπου τρεις δεκαετίες, προσελκύοντας διεθνείς επενδύσεις, προσελκύοντας πολυεθνικές και μετατρέποντας σε πρόσφορο έδαφος για δραστηριότητες συγχωνεύσεων και εξαγορών, καθώς οι ξένες εταιρείες κατακτούν τις ισραηλινές τεχνολογίες.
Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, ο τεχνολογικός τομέας στο Ισραήλ και παγκοσμίως έγινε υπερτροφοδοτούμενος, με τη ζήτηση για τεχνολογίες να αυξάνεται καθώς οι υπάλληλοι γραφείου, τα μαθήματα γυμναστικής και τα σχολεία μεταβαίνουν στην απομακρυσμένη λειτουργία. Το Ισραήλ, με ένα από τα πιο ακμάζοντα τεχνολογικά οικοσυστήματα στον κόσμο και περισσότερες από 7.000 νεοφυείς επιχειρήσεις, ήταν σε θέση να αδράξει αυτή την ευκαιρία. Οι εταιρείες τεχνολογίας της βοήθησαν στην προστασία της οικονομίας από τις χειρότερες καταστροφές του κορωνοϊού.
Οι ισραηλινές εταιρείες τεχνολογίας συγκέντρωσαν σχεδόν 5,6 δισεκατομμύρια δολάρια το πρώτο τρίμηνο του 2022, στο ίδιο επίπεδο με το ίδιο τρίμηνο του προηγούμενου έτους, αλλά κάτω από τα 8,1 δισεκατομμύρια δολάρια που συγκέντρωσαν οι ισραηλινές εταιρείες τεχνολογίας το τέταρτο τρίμηνο του 2021. Το 2021 οι ισραηλινές εταιρείες συγκέντρωσαν ένα εξαιρετικό ποσό-ρεκόρ άνω των 25 δισεκατομμυρίων δολαρίων, ξεπερνώντας τα 10 δισεκατομμύρια δολάρια που συγκεντρώθηκαν το 2020.
Το πρώτο τρίμηνο του 2022 σημειώθηκαν 39 εξόδοι τεχνολογίας από το Ισραήλ (συμφωνίες συγχωνεύσεων και εξαγορών, αρχική δημόσια προσφορά μετοχών συνολικού ύψους σχεδόν 9 δισεκατομμυρίων δολαρίων), αφού ο κλάδος σημείωσε ρεκόρ 23,4 δισεκατομμυρίων δολαρίων τέτοιας δραστηριότητας το 2021.
Το shekel το 2021 έγινε ένα από τα ισχυρότερα νομίσματα στον κόσμο και το δημοσιονομικό έλλειμμα, το οποίο εκτινάχθηκε στο 11,6% του ΑΕΠ το 2020 με τη διανομή επιχορηγήσεων και παροχών για την ενίσχυση όσων πλήττονται από το lockdown της πανδημίας, έχει πλέον υποχωρήσει σε μόλις 1,2% του ΑΕΠ, πολύ χαμηλότερο από τα προ πανδημίας επίπεδα.
Το 2019 το δημοσιονομικό έλλειμμα ήταν 3,7% του ΑΕΠ. Ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ της χώρας, ο οποίος αυξήθηκε στο 72,6% το 2020, προβλέπεται να είναι περίπου 66% στα τέλη του 2022.
«Δεν γνωρίζω καμία άλλη χώρα που να έχει μειώσει το επίπεδο του δημοσιονομικού της ελλείμματος με τέτοιο τρόπο», λέει ο Bahar.
Υπήρχαν, από τις 12 Απριλίου, 92 tech firms που ιδρύθηκαν από το Ισραήλ, αξίας άνω του 1 δισεκατομμυρίου δολαρίων, με 15 παρόμοιες που γεννήθηκαν φέτος, σε σύγκριση με συνολικά 42 το 2021 και 19 το 2020, σύμφωνα με την Tech Aviv, η οποία παρακολουθεί τη βιομηχανία. Αυτές οι εταιρείες εδρεύουν κυρίως στο Ισραήλ, τη Νέα Υόρκη και τη Silicon Valley και απασχολούν μια τεράστια γκάμα εργαζομένων, συμπεριλαμβανομένων δικηγόρων, πωλητών, designers και επαγγελματιών marketing, καθώς και προγραμματιστών και μηχανικών.
Ένας από τους λόγους που το Ισραήλ απολάμβανε «πραγματικά χαμηλό πληθωρισμό» ήταν η ενίσχυση του σέκελ τα τελευταία 10 χρόνια, εν μέρει λόγω του γεγονότος ότι τα επιτόκια στο Ισραήλ ήταν υψηλότερα από ό,τι αλλού, εξήγησε. Επιπλέον, οι θεσμικοί επενδυτές αντιστάθμισαν τις θέσεις τους σε ξένα περιουσιακά στοιχεία αγοράζοντας shekel, ωθώντας το ισραηλινό νόμισμα υψηλότερα.
