Κανείς δεν μπορεί να διαβάσει το μυαλό του Vladimir Putin. Αλλά μπορούμε να διαβάσουμε το βιβλίο που προμηνύει την ιμπεριαλιστική εξωτερική πολιτική του Ρώσου ηγέτη.
Από την Dina Khapaeva*/The Atlantic
Το ουτοπικό μυθιστόρημα του Mikhail Yuriev του 2006, «Η Τρίτη Αυτοκρατορία: Η Ρωσία όπως θα έπρεπε να είναι» («The Third Empire: Russia as It Ought to Be»), προβλέπει —με ανατριχιαστική ακρίβεια— τη στρατηγική του υβριδικού πολέμου της Ρωσίας και τις πρόσφατες στρατιωτικές της εκστρατείες: Τον πόλεμο του 2008 με τη Γεωργία, την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014 στην Περιφέρειες Ντόνετσκ και Λουχάνσκ την ίδια χρονιά, και την πρόσφατη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία.
Το βιβλίο του Yuriev, όπως και ο πόλεμος του Putin στην Ουκρανία, είναι μια έκφραση του μετασοβιετικού νεομεσαιωνισμού, μιας ακροδεξιάς, αντιδυτικής και αντιδημοκρατικής ιδεολογίας που αναθέτει στον «ρωσικό ορθόδοξο πολιτισμό» έναν κυρίαρχο ρόλο στην Ευρώπη και την Αμερική. Ο Yuriev, επιχειρηματίας και πρώην αντιπρόεδρος της κρατικής Δούμας που πέθανε το 2019, ήταν μέλος του πολιτικού συμβουλίου του Κόμματος Ευρασίας, το οποίο οραματίζεται μια ουσιαστικά φεουδαρχική κοινωνική τάξη που επιβλέπεται από μια πολιτική τάξη που κυβερνά μέσω του φόβου.
Ο Putin και ο Yuriev γνώριζαν ο ένας τον άλλον. Η «Τρίτη Αυτοκρατορία» φημολογείται ότι είναι δημοφιλής και έχει μεγάλη επιρροή στον κύκλο του Ρώσου ηγέτη. Μάλιστα σε ρωσικό δημοσίευμα περιγράφεται ως «το αγαπημένο βιβλίο του Κρεμλίνου».
Ο αφηγητής του μυθιστορήματος, που εκτυλίσσεται το 2054, είναι ένας Βραζιλιάνος ιστορικός που περιγράφει τις απαρχές της ρωσικής αναγέννησης που ξεκίνησε από τον Βλαντιμίρ Β’, τον Αναστηλωτή και ολοκληρώθηκε από τον διάδοχό του, τον Μέγα Γαβριήλ (Η πρώτη αυτοκρατορία που αναφέρεται στον τίτλο του βιβλίου ήταν αυτή των τσάρων· η δεύτερη ήταν η Σοβιετική Ένωση).
Στην «Τρίτη Αυτοκρατορία», ο Ιωσήφ Στάλιν είναι ο Μέγας Ιωσήφ, τον οποίο ο Yuriev επαινεί για την κατάκτηση νέων εδαφών, την καταστροφή των άχρηστων ελίτ και των «εσωτερικών εχθρών της Ρωσίας» κατά τη διάρκεια των εκκαθαρίσεων της δεκαετίας του 1930, και την απέλαση ολόκληρων λαών κατά τη διάρκεια και μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, που οδήγησε σε μαζικούς θανάτους.
Mikhail Yuriev
Τα τελευταία 20 χρόνια, το Κρεμλίνο έχει πραγματοποιήσει σχέδια εκ νέου σταλινοποίησης στη Ρωσία, επαναπροσδιορίζοντας τον πρώην δικτάτορα ως αποτελεσματικό διαχειριστή και σκληρό αλλά δίκαιο κυβερνήτη. Ο Putin χρησιμοποιεί τις τακτικές του Στάλιν και στον τρέχοντα πόλεμο. Οι αρχές στη Μαριούπολη αναφέρουν ότι οι ρωσικές δυνάμεις απελαύνουν βίαια τους κατοίκους της πολιορκημένης πόλης.
Στις αρχές της «Τρίτης Αυτοκρατορίας», εμφανίζεται στην Ουκρανία μια φιλορωσική εξέγερση που υποστηρίζεται από το Κρεμλίνο. Οι στόχοι της περιλαμβάνουν την «επανένωση με τη Ρωσία και την εγκατάλειψη της ακούσιας ένταξης στην Ευρώπη, καθώς και την απόρριψη του αντιρωσικού μπλοκ του ΝΑΤΟ». Αυτή η εξέγερση καταλήγει σε έναν ακήρυχτο πόλεμο, με τα ρωσικά στρατεύματα να βαδίζουν στην Ουκρανία.
Σύντομα, εννέα περιοχές στην ανατολική και νότια Ουκρανία, συμπεριλαμβανομένης της Κριμαίας, του Ντόνετσκ, του Λουχάνσκ και άλλων περιοχών υπό ρωσική σήμερα κατοχή σήμερα, ανακοινώνουν τη «μη αναγνώριση των ουκρανικών αρχών και του ουκρανικού κρατιδίου» και διακηρύσσουν τη φιλορωσική «Δημοκρατία Ντόνετσκ-Εύξεινος Πόντος».
Στο δημοψήφισμα που ακολουθεί, «το 82% του πληθυσμού [ψηφίζει] υπέρ της ένταξης στη Ρωσία». Και στη Ρωσία, το 93% ψηφίζει «την ένταξη της Ανατολικής Ουκρανίας στη Ρωσία». Ίσως όχι τυχαία, στην προσάρτηση της Κριμαίας από τον Putin το 2014 και την εισβολή στο Ντόνετσκ και το Λουχάνσκ, οι ρωσικές δυνάμεις κατέλαβαν ομοίως το ουκρανικό έδαφος υπό το πρόσχημα μιας τοπικής πρωτοβουλίας.
Από το 2008, ο Putin έχει επανειλημμένα ισχυριστεί ότι η Ουκρανία «δεν είναι καν κράτος». Το σκεπτικό του μοιάζει με αυτό του αυτοκράτορα Γαβριήλ του Yuriev, ο οποίος «αρνήθηκε κατηγορηματικά στους Ουκρανούς και στους Λευκορώσους το καθεστώς ανεξάρτητων εθνών». Στα μάτια του Γαβριήλ, «οι προσπάθειες να θεωρηθούν ως εθνότητες χωριστές από τους Ρώσους» είναι «μέρος της αιώνων δυτικής συνωμοσίας για την καταστροφή της Ρωσίας».
«The Third Empire: Russia as It Ought to Be»
Αν και ο Yuriev δεν προέβλεψε το μπαράζ των κυρώσεων και το ενιαίο μέτωπο που παρουσιάζει σήμερα η Δύση, προέβλεψε την προθυμία της Ρωσίας να εμπλακεί σε πυρηνικό εκβιασμό. Στην «Τρίτη Αυτοκρατορία», η Ρωσία κερδίζει τον Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο επειδή η Δύση φοβάται τον πυρηνικό πόλεμο. «Οι Αμερικανοί ηγέτες δίστασαν να διατάξουν μια επίθεση», γράφει ο Yuriev, «ενώ οι Ρώσοι έδειξαν ξεκάθαρα την προθυμία τους να πάνε μέχρι τέλους».
Σήμερα, ο Putin στηρίζεται ουσιαστικά στην ακρίβεια της πρόγνωσης του Yuriev. Τα τελευταία χρόνια, ο Ρώσος πρόεδρος απειλεί τον κόσμο με πυρηνικά όπλα. Για παράδειγμα, το 2018, είπε ότι, στην περίπτωση ενός πυρηνικού Αρμαγεδδώνα, «Οι Ρώσοι θα ήταν θύματα και μάρτυρες και ότι θα πήγαιναν στον παράδεισο». Η Δύση απλώς θα «έκραζε» και «δεν θα είχε καν χρόνο να μετανοήσει». Ελάχιστες άλλες κυβερνήσεις αντιμετωπίζουν τους δικούς τους ανθρώπους με τέτοια ειλικρινή περιφρόνηση.
Ο Yuriev φαντάστηκε επίσης, με ανησυχητική ακρίβεια, πώς η εξάρτηση της Ευρώπης από τις ρωσικές εξαγωγές ενέργειας θα περιόριζε το πόσο μακριά θα έφτανε η Δύση προκειμένου να τιμωρήσει τη Ρωσία. Οι δηλώσεις του Βλαντιμίρ Β’ στην «Τρίτη Αυτοκρατορία» ελάχιστα διαφέρουν από τις σύγχρονες ομιλίες Putin. «Δεν σας αρέσουμε;», ρωτά ο αυτοκράτορας έναν δημοσιογράφο της γαλλικής τηλεόρασης. «Εντάξει, τότε, κάντε πόλεμο μαζί μας και κατακτήστε μας… Ή αρνηθείτε να αγοράσετε τα ενεργειακά μας προϊόντα, πετρέλαιο και φυσικό αέριο, ώστε να πεθάνουμε από την πείνα». Ο αφηγητής σημειώνει ότι η απώλεια του ρωσικού πετρελαίου θα είχε ανεβάσει τις τιμές και ότι θα «κατέστρεφε την ευρωπαϊκή οικονομία».
Ο Putin είχε εκφράσει παρόμοια άποψη το 2014 σχετικά με την προοπτική της Ευρώπης χωρίς ρωσικό πετρέλαιο και φυσικό αέριο. «Απλώς θα σκοτώσει την ικανότητά της να ανταγωνιστεί», είπε. Ο Putin είχε δίκιο. Αντιστεκόμενος στη διεθνή πίεση για απαγόρευση των ρωσικών εισαγωγών ενέργειας, ο Γερμανός Καγκελάριος Olaf Scholz συνεχίζει να εξηγεί σήμερα την «ουσιαστική σημασία» του ρωσικού πετρελαίου και φυσικού αερίου για την ευρωπαϊκή (διαβάστε: γερμανική) οικονομία. Πάνω απ’ όλα, η φαντασίωση του Yuriev είναι ανησυχητική γιατί έχει προβλέψει την απάντηση της Δύσης.
Το 2006, ο Yuriev προέβλεψε ότι η Δύση θα αντιδρούσε στη ρωσική εισβολή στην Κριμαία και την Ανατολική Ουκρανία κατευνάζοντας τον επιτιθέμενο. Πράγματι, οι κυρώσεις που επιβλήθηκαν στη Ρωσία το 2014 ήταν ήπιες. Πιο ανησυχητικό είναι ότι ο συγγραφέας περίμενε επίσης ότι η Ρωσία δεν θα σταματήσει με τη μερική προσάρτηση της Ουκρανίας. Η εισβολή που ξεκίνησε τον περασμένο μήνα απέδειξε ότι αυτή η πρόβλεψη είναι εξίσου ακριβής.
Σήμερα, έχοντας τεράστια ανησυχία από τη ρωσική επιθετικότητα, η Δύση μπορεί να επιδιώξει να σταματήσει τον πόλεμο πιέζοντας την κυβέρνηση Zelensky να αποδεχθεί τουλάχιστον ορισμένους από τους όρους της Ρωσίας. Ο Yuriev, στο βιβλίο του, εκθειάζει την ικανότητα της Ρωσίας να εκμεταλλεύεται τη δυτική διπλωματία. Γράφει συγκεκριμένα:
Αν και η προσάρτηση της Ανατολικής Ουκρανίας από τη Ρωσία δεν αναγνωρίστηκε επίσημα… η οριοθέτηση [την οποία] τα μέρη δεσμεύτηκαν να μην παραβιάσουν… καθορίστηκε. Σύμφωνα με αυτή, η Ρωσία αποκήρυξε κάθε καταπάτηση στο έδαφος στα δυτικά αυτής της οριοθέτησης. Αυτή ήταν μία καθαρή διπλωματική επιτυχία από την πλευρά των Ηνωμένων Πολιτειών γιατί γνώριζαν πολύ καλά ότι η Ρωσία δεν είχε κάτι τέτοιο στο μυαλό της.
Ο οδικός χάρτης του Yuriev για την εξωτερική πολιτική του Putin καθιστά σαφές το μάταιο των προσπαθειών της Δύσης για μια διπλωματική λύση χωρίς αλλαγή καθεστώτος στη Ρωσία. Επί Putin, η Ρωσία θα επιτεθεί ξανά.
Στην «Τρίτη Αυτοκρατορία», οι ρωσικές γεωπολιτικές φιλοδοξίες αναγκάζουν τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρωπαϊκή Ένωση να κηρύξουν τον πόλεμο. Ο Yuriev φαντάζεται ότι η Ρωσία έχει ένα μυστικό όπλο που κάνει τη χώρα ανίκητη σε πυρηνική επίθεση (ο Putin προσπαθεί να αλλάξει τη λογική της πυρηνικής αποτροπής με κάπως διαφορετικό τρόπο, μέσω του συστήματος υπερηχητικών πυραύλων που περιέγραψε τον Δεκέμβριο του 2018 ως «άτρωτο στα συστήματα αεράμυνας και πυραυλικής άμυνας ενός πιθανού εχθρού» και «ένα υπέροχο, εξαιρετικό δώρο στη χώρα μας για το νέο έτος».). Τελικά, οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι παραδίδονται. Ο κόσμος έρχεται υπό τη ρωσική κυριαρχία.
Το κορυφαίο σημείο του μυθιστορήματος είναι μια παρέλαση στην Κόκκινη Πλατεία. Μεταξύ των αναγκασμένων συμμετεχόντων είναι εκπρόσωποι της αμερικανικής ελίτ: ο Πρόεδρος [George] Bush III, οι πρώην πρόεδροι Bill Clinton, Bush Junior και Hillary Clinton, νυν και πρώην μέλη του υπουργικού συμβουλίου, της Βουλής και της Γερουσίας, τραπεζίτες και βιομήχανοι, δημοσιογράφοι και τηλεοπτικοί παρουσιαστές, διάσημοι δικηγόροι και κορυφαία μοντέλα, τραγουδιστές της ποπ και ηθοποιοί του Χόλιγουντ.
Όλοι τους πέρασαν από την Κόκκινη Πλατεία με δεσμά και με πινακίδες στο λαιμό τους. …Η ρωσική κυβέρνηση επέτρεπε στους πολίτες της και σε όλο τον κόσμο να γνωρίζουν ότι η Ρωσία είχε πολεμήσει και νίκησε όχι μόνο τον αμερικανικό στρατό αλλά και τον αμερικανικό πολιτισμό.
Με τέτοιες σκηνές, ο Yuriev προσφέρει σημαντικές γνώσεις για τη νοοτροπία του Κρεμλίνου, τον τρόπο με τον οποίο ο Putin και ο κύκλος του σκέφτονται για τη Δύση και για τη στάση της Μόσχας απέναντι στις γειτονικές χώρες. Ίσως ο Putin να μην περιμένει πραγματικά να μεταφέρει τους Clinton αλυσοδεμένους στην Κόκκινη Πλατεία. Αλλά όταν ο Volodymyr Zelensky προειδοποιεί ότι εάν πέσει η Ουκρανία, ο πόλεμος θα προχωρήσει πιο μακριά στην Ευρώπη, θα πρέπει να γίνει πιστευτός.
Ακόμα κι αν οι πρόσφατες αποτυχίες της Ρωσίας οδηγήσουν σε στρατιωτική ήττα στην Ουκρανία, ο Putin μπορεί να επιτεθεί σε μία από τις χώρες της Βαλτικής για να υπονομεύσει το ΝΑΤΟ. Τα δυτικά έθνη μπορεί να αποφασίσουν να μην ρισκάρουν τον Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο για χάρη, ας πούμε, της Εσθονίας. Εάν το ΝΑΤΟ δεν απαντήσει στρατιωτικά στην επίθεση της Ρωσίας σε ένα από τα μέλη του, η de facto αποσύνθεση της συμμαχίας θα μπορούσε να αντισταθμίσει τη στρατιωτική καταστροφή στην Ουκρανία, σώζοντας έτσι το καθεστώς του Putin.
Το μυθιστόρημα του Yuriev είναι, φυσικά, μυθιστόρημα, αλλά θα πρέπει να βοηθήσει τη Δύση να υπολογίσει τους κινδύνους προκειμένου να κατευνάσει την επιθετικότητα του Putin. Η κατανόηση του επεκτατικού οράματος της Ρωσίας θα πρέπει να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στις δυτικές αποφάσεις σχετικά με τον πόλεμο στην Ουκρανία: Η Ουκρανία δεν είναι ο μόνος στόχος του Ρώσου προέδρου.
*Η Dina Khapaeva είναι διευθύντρια του προγράμματος ρωσικών σπουδών στο Georgia Tech’s School of Modern Language. Είναι συγγραφέας του The Celebration of Death in Contemporary Culture.
