Σε ηλικία 99 ετών, ο Henry Kissinger μόλις δημοσίευσε το 19ο βιβλίο του, «Ηγεσία: Έξι μελέτες στην παγκόσμια στρατηγική». Πρόκειται για μια ανάλυση του οράματος και των ιστορικών επιτευγμάτων ενός ιδιότυπου πάνθεον έξι ηγετών μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο: Konrad Adenauer, Charles DeGaulle, Richard Nixon, Anwar Sadat, Lee Kuan-Yew and Margaret Thatcher.
Από τη Laura Secor/Wall Street Journal
Στη δεκαετία του 1950, «πριν ασχοληθώ με την πολιτική», λέει ο Kissinger από το γραφείο του, στο κέντρο του Μανχάταν, μια υγρή ημέρα του Ιουλίου, «το σχέδιό μου ήταν να γράψω ένα βιβλίο για την απαρχή και το τέλος της ειρήνης στον 19ο αιώνα, ξεκινώντας με το Συνέδριο της Βιέννης. Τελικά, αυτό μετατράπηκε σε βιβλίο. Μετά, έγραψα περίπου το ένα τρίτο ενός βιβλίου για το Bismarck, το γερμανικό σκάφος επιφανείας, και αυτό τελείωνε με το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου». Το νέο βιβλίο, λέει, «είναι ένα είδος συνέχειας. Δεν είναι απλώς ένας σύγχρονος προβληματισμός».
Και οι έξι ιστορικές φιγούρες που παρουσιάζονται στο «Ηγεσία», λέει ο πρώην Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών και σύμβουλος εθνικής ασφάλειας, διαμορφώθηκαν από αυτό που αποκαλεί «δεύτερος Τριακονταετής Πόλεμος», της περιόδου 1914-1945, και οι οποίοι συνέβαλαν στη διαμόρφωση του κόσμου που ακολούθησε. Και όλοι συνδύαζαν, κατά την άποψη του Kissinger, δύο αρχέτυπα ηγεσίας: Τον διορατικό πραγματισμό του πολιτικού και την οραματική τόλμη του προφήτη.
Ερωτηθείς εάν γνωρίζει κάποιον σύγχρονο ηγέτη που να μοιράζεται αυτόν τον συνδυασμό ιδιοτήτων, λέει, «Όχι. Γιατί κανείς από αυτούς δεν ήταν ουσιαστικά άτομα τακτικής. Κατέκτησαν την τέχνη της τακτικής, αλλά είχαν μια αντίληψη του σκοπού καθώς ανέλαβαν τα καθήκοντά τους. Είχαν τα οράματα τους από την αρχή της καριέρας τους».
Ποτέ δεν μένει κανείς για πολύ ώρα σε μια συνομιλία με τον Kissinger χωρίς να ακούσει τη λέξη «σκοπός», δηλαδή την καθοριστική ιδιότητα ενός προφήτη, μαζί με μια άλλη, την «ισορροπία», την καθοδηγητική ενασχόληση του πολιτικού. Από τη δεκαετία του 1950, όταν ήταν υπότροφος του Χάρβαρντ γράφοντας για την πυρηνική στρατηγική, ο Kissinger αντιλήφθηκε τη διπλωματία ως μια πράξη εξισορρόπησης μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων που επισκιάζεται από το ενδεχόμενο πυρηνικής καταστροφής. Το αποκαλυπτικό δυναμικό της σύγχρονης τεχνολογίας όπλων, κατά την άποψή του, καθιστά τη διατήρηση μιας ισορροπίας των εχθρικών δυνάμεων, όσο δυσάρεστη κι αν είναι, πρωταρχική επιταγή των διεθνών σχέσεων.
«Στη σκέψη μου, η ισορροπία έχει δύο συνιστώσες», λέει. «Ένα είδος ισορροπίας δυνάμεων, με αποδοχή της νομιμότητας ενίοτε αντίθετων αξιών. Γιατί αν πιστεύεις ότι το τελικό αποτέλεσμα της προσπάθειάς σου πρέπει να είναι η επιβολή των αξιών σου, τότε νομίζω ότι η ισορροπία δεν είναι δυνατή. Άρα ένα επίπεδο είναι ένα είδος απόλυτης ισορροπίας».
Το άλλο επίπεδο, λέει, είναι «η ισορροπία συμπεριφοράς, που σημαίνει ότι υπάρχουν περιορισμοί στην άσκηση των δικών σας δυνατοτήτων και δυνάμεων σε σχέση με το τι χρειάζεται για τη συνολική ισορροπία». Η επίτευξη αυτού του συνδυασμού απαιτεί «μια σχεδόν καλλιτεχνική ικανότητα», λέει. «Δεν είναι πολύ συχνό οι πολιτικοί να το έχουν στοχεύσει εσκεμμένα, επειδή η εξουσία έχει τόσες πολλές δυνατότητες να επεκταθεί χωρίς να είναι καταστροφική που οι χώρες δεν ένιωσαν ποτέ αυτήν την πλήρη υποχρέωση».
Ο Kissinger παραδέχεται ότι η ισορροπία, αν και ουσιαστική, δεν μπορεί να αποτελεί αξία από μόνη της. «Μπορεί να υπάρξουν καταστάσεις όπου η συνύπαρξη να είναι ηθικά αδύνατη», σημειώνει. «Για παράδειγμα, με τον Hitler. Με τον Hitler ήταν άχρηστο να συζητάμε για την ισορροπία –παρόλο που τρέφω κάποια συμπάθεια για τον Chamberlain όταν σκεφτόταν πως έπρεπε να κερδίσει χρόνο για μια αναμέτρηση που πίστευε ότι θα ήταν αναπόφευκτη ούτως ή άλλως».
Υπάρχει ένας υπαινιγμός, στο «Ηγεσία», της ελπίδας του Kissinger ότι οι σύγχρονοι Αμερικανοί πολιτικοί μπορεί να απορροφήσουν τα μαθήματα των προκατόχων τους. «Νομίζω ότι η τρέχουσα περίοδος έχει μεγάλο πρόβλημα στο να καθορίσει μια κατεύθυνση», λέει. «Ανταποκρίνεται πολύ στο συναίσθημα της στιγμής». Οι Αμερικανοί αντιστέκονται στον διαχωρισμό της ιδέας της διπλωματίας από αυτή των «προσωπικών σχέσεων με τον αντίπαλο». Τείνουν να βλέπουν τις διαπραγματεύσεις, λέει, με ιεραποστολικούς και όχι ψυχολογικούς όρους, επιδιώκοντας να προσηλυτίσουν ή να καταδικάσουν τους συνομιλητές τους παρά να διεισδύσουν στη σκέψη τους.
Ο Kissinger βλέπει τον σημερινό κόσμο να πλησιάζει σε μια επικίνδυνη ανισορροπία. «Είμαστε στο χείλος του πολέμου με τη Ρωσία και την Κίνα για ζητήματα που εν μέρει δημιουργήσαμε, χωρίς καμία ιδέα για το πώς θα τελειώσει αυτό ή σε τι υποτίθεται ότι θα οδηγήσει», λέει. Θα μπορούσαν οι ΗΠΑ να διαχειριστούν τους δύο αντιπάλους τους όπως στα χρόνια του Nixon; Ο ίδιος δεν προσφέρει μια απλή συνταγή.
«Δεν μπορείς τώρα να πεις ότι θα τους χωρίσουμε και θα τους στρέψουμε ο ένας εναντίον του άλλου. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να μην επιταχύνουμε τις εντάσεις και να δημιουργήσουμε επιλογές, και για αυτό πρέπει να έχουμε κάποιο σκοπό, κάποιο στόχο».
Όσον αφορά το ζήτημα της Ταϊβάν, ο Kissinger ανησυχεί ότι οι ΗΠΑ και η Κίνα ελίσσονται προς μια κρίση και συμβουλεύει σταθερότητα από την πλευρά της Ουάσιγκτον. «Η πολιτική που εφαρμόστηκε και από τα δύο μέρη παρήγαγε και επέτρεψε την πρόοδο της Ταϊβάν σε μια αυτόνομη δημοκρατική οντότητα και διατήρησε την ειρήνη μεταξύ Κίνας και ΗΠΑ για 50 χρόνια», λέει. «Θα πρέπει κανείς να είναι πολύ προσεκτικός, επομένως, σε μέτρα που φαίνεται να αλλάζουν τη βασική δομή».
Ο Kissinger προκάλεσε διαμάχη νωρίτερα φέτος, υποδηλώνοντας ότι οι απρόσεκτες πολιτικές από την πλευρά των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ μπορεί να έχουν επηρεάσει την κρίση στην Ουκρανία. Δεν βλέπει άλλη επιλογή από το να λάβει στα σοβαρά τις δηλωμένες ανησυχίες του Vladimir Putin για την ασφάλεια και πιστεύει ότι ήταν λάθος για το ΝΑΤΟ που έδωσε σήμα στην Ουκρανία ότι θα μπορούσε τελικά να ενταχθεί στη συμμαχία: «Πίστευα πάντα ότι η Πολωνία ήταν λογικά ένα μέλος του ΝΑΤΟ», λέει. Αλλά η Ουκρανία, κατά την άποψή του, είναι μια συλλογή εδαφών που κάποτε προσαρτήθηκαν στη Ρωσία, τα οποία οι Ρώσοι βλέπουν ως δικά τους, παρόλο που «μερικοί Ουκρανοί» δεν το κάνουν. Η σταθερότητα θα εξυπηρετούνταν καλύτερα αν η χώρα λειτουργούσε ως ρυθμιστής μεταξύ Ρωσίας και Δύσης: «Ήμουν υπέρ της πλήρους ανεξαρτησίας της Ουκρανίας, αλλά πίστευα ότι ο καλύτερος ρόλος της ήταν κάτι σαν τη Φινλανδία».
Ωστόσο, μετά τον τρόπο που συμπεριφέρθηκε η Ρωσία στην Ουκρανία, «τώρα θεωρώ ότι, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, επίσημα ή όχι, η Ουκρανία πρέπει να αντιμετωπίζεται μετά από αυτό ως μέλος του ΝΑΤΟ». Ωστόσο, προβλέπει μια διευθέτηση που να διατηρεί τα κέρδη της Ρωσίας από την αρχική της εισβολή το 2014, όταν κατέλαβε την Κριμαία και τμήματα της περιοχής του Ντονμπάς, αν και δεν έχει απάντηση στο ερώτημα πώς θα διαφέρει μια τέτοια διευθέτηση από τη συμφωνία που απέτυχε να σταθεροποιήσει τη σύγκρουση πριν από 8 χρόνια.
Ο ηθικός ισχυρισμός που τίθεται από τη δημοκρατία και την ανεξαρτησία της Ουκρανίας -από το 2014, οι σαφείς πλειοψηφίες έχουν ευνοήσει την ένταξη στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ- και η δεινή μοίρα του λαού της υπό ρωσική κατοχή ταιριάζουν αδέξια στην σκέψη του Kissinger. «Το πως να συνδυάσουμε τη στρατιωτική μας ικανότητα με τους στρατηγικούς μας σκοπούς», σκέφτεται ο Kissinger, «και το πώς να τις συσχετίσουμε με τους ηθικούς μας σκοπούς – είναι ένα άλυτο πρόβλημα».
Ανατρέχοντας όμως στη μακρά και συχνά αμφιλεγόμενη καριέρα του, ο ίδιος δεν υποκύπτει στην αυτοκριτική. Ερωτηθείς αν έχει μετανιώσει για τα χρόνια της εξουσίας του, απαντά: «Από πλευρά χειραγώγησης, θα όφειλα να έχω μια εξαιρετική απάντηση σε αυτή την ερώτηση, γιατί πάντα μού γίνεται». Όμως, ενώ μπορεί να επανεξετάζει κάποια μικρά σημεία τακτικής, γενικά, λέει, «Δεν βασανίζομαι με πράγματα που μπορεί να είχαμε κάνει διαφορετικά».
