Τεράστιοι σωροί από βρωμερές σακούλες σκουπιδιών ξεχειλίζουν από κάδους κοντά στον καθεδρικό ναό της Notre-Dame στην καρδιά του Παρισιού, βίαιοι διαδηλωτές στο Μπορντό έβαλαν φωτιά στις μεγαλειώδεις πόρτες του Δημαρχείου και μάχες με δακρυγόνα ξεσπούν σε μεγάλες πόλεις ανάμεσα σε ΜΑΤ και διαδηλωτές που πυρπολούν ό,τι μπορούν και βλέπουν τα μάτια τους…
Από τους William Horobin, Tara Patel και Samy Adghirni/Bloomberg News
Τέτοιες εικόνες που εναλλάσσονται στις τηλεοπτικές οθόνες σε όλο τον κόσμο δείχνουν μια χώρα να έχει επιστρέψει στους δαίμονες των οργισμένων διαδηλώσεων στους δρόμους που έφεραν πρώην Γάλλους προέδρους αντιμέτωπους με πολιτικές και οικονομικές κρίσεις. Και το έναυσμα για αυτήν την τελευταία παλινδρόμηση είναι ο αρχιτέκτονας της αλλαγής: Ο Emmanuel Macron, του οποίου η πεισματική επιμονή να εμπλακεί στην αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης αναζωπύρωσε την εργασιακή αναταραχή, βάθυνε τις ρωγμές στο κοινοβούλιο που παραλίγο να ρίξει την κυβέρνησή του και που τώρα απειλείται με κυβερνητική παράλυση για τα τέσσερα υπόλοιπα χρόνια που θα μείνει στο αξίωμα.
«Βρισκόμαστε σε αδιέξοδο, χωρίς ξεκάθαρη διέξοδο», δήλωσε η Christelle Craplet, επικεφαλής της BVA Opinion, μίας γαλλικής δημοσκοπικής εταιρείας. «Πρόκειται για μια τεταμένη κατάσταση στην οποία δεν υπάρχει πλειοψηφία για να κυβερνήσει, ούτε όμως και πλειοψηφία για να ανατρέψει την κυβέρνηση».
Καθώς οι αντίπαλες πλευρές μάχονται, το σκηνικό για εκτεταμένες απεργίες σε ορισμένους βασικούς τομείς και το φάσμα των παρατεταμένων και βίαιων διαδηλώσεων έχει ήδη στηθεί -ακόμη και ο βασιλιάς Κάρολος Γ’ αναγκάστηκε να αναβάλει μια προγραμματισμένη επίσκεψη στη Γαλλία. Η αναταραχή κινδυνεύει να καταστήσει τον Macron έναν ανάπηρο πρόεδρο, αναγκάζοντάς τον να εγκαταλείψει νέες φιλικές προς τις επιχειρήσεις πρωτοβουλίες αφού οι προηγούμενες πολιτικές του βοήθησαν στο να γίνει η Γαλλία ο κορυφαίος προορισμός της Ευρώπης για ξένες επενδύσεις και αναμφισβήτητα ο μεγαλύτερος ωφελούμενος από το Brexit, παρέχοντας μια άλλη βάση για τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα μακριά από τις πολιτικές αντιξοότητες του Ηνωμένου Βασιλείου.
«Κάθε άτομο που συναντώ ρωτά για αυτές τις εικόνες», είπε ο Antoine Papiernik, πρόεδρος και διευθύνων εταίρος στη Sofinnova Partners, τη γαλλική εταιρεία επένδυσης επιχειρηματικών κεφαλαίων με 2,5 δισεκατομμύρια ευρώ (2,7 δισεκατομμύρια δολάρια) σε περιουσιακά στοιχεία υπό διαχείριση, σε συνέδριο στην Καλιφόρνια. «Η Γαλλία είναι δύσκολο να αλλάξει. Εάν αυτό συνεχιστεί για τρεις μήνες, ίσως οι επενδυτές στα κεφάλαιά μας να δουν αυξημένο γεωπολιτικό κίνδυνο για τη Γαλλία».
Η προσπάθεια του Macron να αυξήσει το ελάχιστο όριο ηλικίας συνταξιοδότησης στα 64 από τα 62 –φέρνοντάς το σε ευθυγράμμιση με τους Ευρωπαίους γείτονες της Γαλλίας– έχει αγγίξει κάτι βαθύτερο: Τον γαλλικό τρόπο ζωής και ένα κοινωνικό μοντέλο με σιδερένια προστασία από την κούνια μέχρι τον τάφο. Με έναν πόλεμο πάνω από την Ευρώπη, τις αυξανόμενες τιμές των τροφίμων και της ενέργειας και άλλες οικονομικές ανησυχίες, η αποφασιστικότητά του να προχωρήσει τώρα έχει μετατρέψει τη μεταρρύθμιση σε μια υπαρξιακή μάχη που μαγνητίζει κάθε δυσαρέσκεια.
«Αυτός θα είναι ένας μακροχρόνιος αγώνας και πραγματικά πιστεύω ότι εφόσον τα πράγματα θα συνεχίσουν να πηγαίνουν στραβά απειλώντας την κυβέρνηση, όπως οι ελλείψεις καυσίμων ή τα βουνά από σκουπίδια, η μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συστήματος ίσως να αποσυρθεί», δήλωσε η 27χρονη Laure Lafitte, ηλικιωμένη εργαζόμενη στην παιδική φροντίδα, η οποία διαδήλωσε την Πέμπτη στην πλατεία της Βαστίλης στο Παρίσι μαζί με δεκάδες άλλες χιλιάδες ανθρώπους που φώναζαν αντιμεταρρυθμιστικά συνθήματα και πυροδοτούσαν φωτοβολίδες.
Ο Macron, 45 ετών σήμερα, έφτασε στο Μέγαρο των Ηλυσίων το 2017 ως ο νεότερος Γάλλος πρόεδρός του, φέρνοντας την υπόσχεση για μια νέα αρχή στην κυβέρνηση και την οικονομία μετά από χρόνια εδραιωμένων διχασμών. Τεχνοκράτης ο ίδιος που δούλεψε στη μεταρρυθμιστική πτέρυγα της κυβέρνησης του σοσιαλιστή προέδρου François Hollande, μιλούσε επίσης τη γλώσσα της δημοσιονομικής πειθαρχίας και των εργασιακών μεταρρυθμίσεων υπέρ των επιχειρήσεων. Πρώην τραπεζικός στον τομέα της επένδυσης, είχε το αυτί των οικονομικών και της τεχνολογίας και το ταλέντο να τυλίγει τα μηνύματά του στη σίγουρη αγκαλιά της Ευρωπαϊκής Ένωσης —σε αντίθεση με τα άκρα τόσο της δεξιάς όσο και της αριστεράς.
Η ραγδαία πολιτική του άνοδος του προσέφερε μια μεγάλη πλειοψηφία στο κοινοβούλιο που του επέτρεψε να περάσει μια λίστα μεταρρυθμίσεων υπέρ των επιχειρήσεων, συμπεριλαμβανομένων περικοπών εταιρικών φόρων και ανατροπής της εργατικής νομοθεσίας. Αυτά μείωσαν τους οικονομικούς κινδύνους για τις εταιρείες που απέλυαν εργαζομένους και αποδόμησαν πολύπλοκα στάδια διαπραγματεύσεων μεταξύ εργαζομένων και εργοδοτών.
«Παρά τα όσα βλέπετε στους δρόμους, η Γαλλία έχει γίνει τις τελευταίες δεκαετίες ένας πραγματικά, πολύ καλός κόμβος για την καινοτομία», δήλωσε ο Papiernik της Sofinnova, μίας εταιρείας που επενδύει σε νεοφυείς επιχειρήσεις και εταιρείες με αντικείμενο τις επιστήμες.
Η πρώτη μεγάλη προειδοποίηση του Macron για την ταρακούνηση των νερών ήρθε στα τέλη του 2018 με μήνες βίαιων διαδηλώσεων στους δρόμους που πυροδοτήθηκαν από το κίνημα των Κίτρινων Γιλέκων, που συγκλόνισαν τη Γαλλία και ανάγκασαν τον πρόεδρο να εγκαταλείψει τα σχέδια για επιβολή εισφοράς στα καύσιμα και να ελαφρύνει τη φορολογική επιβάρυνση των χαμηλών εισοδημάτων.
Ο πυρήνας της ατζέντας του παρέμεινε άθικτος και όταν ήρθε η ώρα να υποβάλει υποψηφιότητα για επανεκλογή πέρυσι, ο Macron κατάφερε να επισημάνει πολλαπλά σημάδια επιτυχίας: Τη χαμηλότερη ανεργία σε περισσότερο από μια δεκαετία, την οικονομική ανάπτυξη που ανέκαμπτε από την πανδημία της Covid γρηγορότερα από ό,τι στην υπόλοιπη Ευρώπη και τη Γαλλία κορυφαία σε κατάταξη για προσέλκυση επενδύσεων μετά από χρόνια υστέρησης έναντι του Ηνωμένου Βασιλείου και της Γερμανίας.
Αλλά η λάμψη του Macron έχει ήδη ξεθωριάσει για κάποιους. Ονομάστηκε «πρόεδρος των πλουσίων» από τους επικριτές του, αφού μείωσε το εύρος του φόρου περιουσίας στη χώρα, στους πολίτες της οποίας περιλαμβάνεται ο πλουσιότερος άνθρωπος του κόσμου, ο μεγιστάνας των ειδών πολυτελείας Bernard Arnault. Πέρυσι, η κυβέρνησή απέρριψε τις εκκλήσεις για ευρεία εισφορά στα απροσδόκητα κέρδη, που ασφαλώς και αφορούσε τύπους σαν τον Arnault.
Συχνά χαρακτηρισμένος ως απόμακρος, αλαζονικός και χωρίς επαφή με τον απλό πολίτη, ο Macron κέρδισε την επανεκλογή του αφού πολλοί ψηφοφόροι ψήφισαν υπέρ του το 2022 αποκλειστικά για να εμποδίσουν την ακροδεξιά, εθνικιστή υποψήφια Le Pen. Τη νύχτα της επανεκλογής του, τον Απρίλιο του περασμένου έτους, ο Macron υιοθέτησε έναν αχαρακτήριστα ταπεινό τόνο, αναγνωρίζοντας ότι θα χρειαστεί να δημιουργήσει εκ νέου έναν νέο συναινετικό τρόπο διακυβέρνησης.
Ένα μήνα αργότερα, ο ίδιος κάλεσε τους ηγέτες των συνδικάτων σε γεύμα προκειμένου να συζητήσουν. Ο François Hommeril, ο ηγέτης της ομάδας εργαζομένων CFE-CGC, θυμάται την ευχάριστη ατμόσφαιρα συνοδευόμενη από εκλεκτό κρασί -ένα Chateau Pape Clément του 2014- καθώς ο πρόεδρος μιλούσε για την αποφασιστικότητά του να αλλάξει τις καταστάσεις. Όταν η συζήτηση στράφηκε στη συνταξιοδοτική μεταρρύθμιση, ο Hommeril προειδοποίησε ότι ακόμη και τα μετριοπαθή εργατικά συνδικάτα δεν θα αποδεχτούν το σχέδιό του για μια γενική αναμόρφωση που θα έκανε τους πολίτες να εργάζονται περισσότερο. Πρότεινε, αντίθετα, να εξετάσει το πώς θα μπορούσαν να συνεισφέρουν περισσότερο οι μεγάλες επιχειρήσεις.
«Απαντά πάντα ότι συμφωνεί εν μέρει», είπε ο Hommeril. «Ο Macron πάντα λέει ότι συμφωνεί μαζί σου, αλλά κινείται με την λογική “ας κάνουμε αυτό που λέω εγώ, εντάξει;”».
Με το κόμμα του να χάνει την πλειοψηφία του στις κοινοβουλευτικές εκλογές τον Ιούνιο, αυτή η προσέγγιση τον οδήγησε σε αδιέξοδο. Την περασμένη εβδομάδα, η υποστήριξη που χρειαζόταν από τους βουλευτές της συντηρητικής αντιπολίτευσης ήταν μηδαμινή καθώς ο ίδιος απείλησε επανειλημμένα να διαλύσει το κοινοβούλιο -κάτι που θα μπορούσε ενδεχομένως να τους απομακρύνει από τις έδρες τους- και η κυβέρνησή του αρνήθηκε να αποσύρει το νομοσχέδιο της αύξησης της ηλικίας συνταξιοδότησης παρά τις τεράστιες σε όγκο διαδηλώσεις στους δρόμους. Παράλληλα, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι η συντριπτική πλειοψηφία των Γάλλων είναι αντίθετη.
Στις 20 Μαρτίου, η ομάδα του Macron υπολόγισε ότι το νομοσχέδιο δεν στηρίζονταν από την πλειοψηφία στο κοινοβούλιο. Αυτό όμως δεν τον εμπόδισε. Λίγα λεπτά πριν από την ψηφοφορία, επέλεξε να ενεργοποιήσει το άρθρο 49.3 του γαλλικού συντάγματος για να το επιβάλει χωρίς ψηφοφορία στην Εθνοσυνέλευση, προκαλώντας ξεκάθαρη εχθρότητα ακόμη και μέσα από τις τάξεις του. Η κυβέρνησή του επέζησε με ελάχιστες ψήφους διαφορά της πρότασης μομφής.
«Ήμουν πάντα υπέρ της μεταρρύθμισης του συνταξιοδοτικού συστήματος, αλλά διαφώνησα εντελώς με τη χρήση του 49,3 σε ένα τόσο ευαίσθητο και διχαστικό θέμα», δήλωσε ο Christophe Marion, βουλευτής του κόμματος Αναγέννηση του Μακρόν. «Για μένα είναι μια παραδοχή αποτυχίας. Θα προτιμούσα να θέσω το νομοσχέδιο υπό ψηφοφορία και να χάσω».
Ο Macron υποστηρίζει ότι η μεταρρύθμιση που επιδιώκει είναι κρίσιμη, δεδομένου του γηράσκοντος πληθυσμού της Γαλλίας και του δημόσιου χρέους των περίπου 3 τρισεκατομμυρίων ευρώ, ή 114% της ετήσιας οικονομικής παραγωγής. Η προώθηση μιας αντιδημοφιλούς μεταρρύθμισης «δεν με κάνει χαρούμενο», τόνισε σε τηλεοπτική συνέντευξη σε εθνικό επίπεδο, προσθέτοντας, «Πρέπει να προχωρήσουμε γιατί είναι προς το συμφέρον του έθνους».
Δεν πιστεύουν όλοι ότι η μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συστήματος είναι επείγουσα. Με ένα ποσοστό γεννήσεων που είναι από τα υψηλότερα στην Ευρώπη, η Γαλλία δεν αντιμετωπίζει τις ίδιες άμεσες δημογραφικές προκλήσεις με χώρες όπως η Γερμανία και η Ιταλία.
«Αυτή η μεταρρύθμιση αντιμετωπίζει μέρος των δημοσιονομικών προκλήσεων της Γαλλίας, αλλά το τίμημα είναι αρκετά σημαντικό από κοινωνική και πολιτική άποψη», δήλωσε ο Thomas Gillet, οικονομολόγος της Scope Ratings. «Στο μέλλον, μετά από αυτή τη μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συστήματος, η δυναμική των μεταρρυθμίσεων θα επιβραδυνθεί».
Μιλώντας στις Βρυξέλλες την Παρασκευή, ο Macron είπε ότι σχεδιάζει να συνεχίσει να μεταρρυθμίζει την αγορά εργασίας της χώρας. Το ερώτημα είναι, θα έχει αρκετή υποστήριξη για να το κάνει; Η οικονομία της Γαλλίας έχει αλλάξει πολύ σε σχέση με πριν από μια δεκαετία, αλλά παραμένουν βασικές ανεπίλυτες αδυναμίες. Ενώ το ποσοστό απασχόλησης είναι το υψηλότερο από τότε που ξεκίνησαν τα αρχεία πριν από μισό αιώνα, εξακολουθεί να υπολείπεται πολύ από αυτά σε άλλες μεγάλες ευρωπαϊκές οικονομίες και το χρέος της χώρας είναι από τα μεγαλύτερα.
Η Γαλλία αντιμετωπίζει επίσης προκλήσεις στις δαπάνες που υποσκάπτουν τα 17,7 δισεκατομμύρια ευρώ των ετήσιων αποταμιεύσεων που είχε αρχικά εκτιμήσει η κυβέρνηση από τη μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού συστήματος έως το 2030. Ο Macron έχει δεσμευτεί για αύξηση περίπου 100 δισεκατομμυρίων ευρώ για τον επόμενο στρατιωτικό προϋπολογισμό της επόμενης εξαετίας και τουλάχιστον 50 δισεκατομμύρια ευρώ για την επανεκκίνηση του προβληματικού τομέα πυρηνικής ενέργειας της χώρας.
Αν και ο οικονομικός αντίκτυπος των προηγούμενων διαδηλώσεων και απεργιών στη Γαλλία δεν φάνηκε να ήταν ιδαίτερα ισχυρός και καθοριστικός αξιωματούχοι και οικονομολόγοι ανησυχούν ήδη για τα σημάδια των πρόσφατων αναταραχών και των αποκλεισμών. «Υπάρχει μια κακή ψυχολογική επίδραση από όλα αυτά που συμβαίνουν. Η χώρα μας χρειάζεται εμπιστοσύνη», δήλωσε ο διοικητής της Τράπεζας της Γαλλίας François Villeroy de Galhau σε ραδιοφωνική του συνέντευξη. «Επηρεάζει την εμπιστοσύνη μας ως καταναλωτές, επηρεάζει την εμπιστοσύνη των επιχειρηματιών».
Εκτός από τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις, ορισμένοι βλέπουν και μεγαλύτερους κινδύνους εάν συνεχιστεί ο χάος στη Γαλλία.
«Ανησυχώ για την πολιτική αστάθεια περισσότερο από την οικονομική κατάσταση», δήλωσε ο Thomas Clozel, ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας βιοτεχνολογίας Owkin Inc., με έδρα το Παρίσι, ο οποίος προειδοποιεί ότι το αποτέλεσμα των επόμενων προεδρικών εκλογών θα μπορούσε να έχει τεράστιες επιπτώσεις στο επιχειρηματικό περιβάλλον.
Ο Macron ήρθε στην εξουσία δημιουργώντας ένα κόμμα που σφετερίστηκε τον χώρο που είχε καταλάβει η κεντροδεξιά και το Σοσιαλιστικό Κόμμα τις δεκαετίες από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η κατάρρευση αυτών των παραδοσιακών κομμάτων μαζί με την απογοήτευση από τον Macron κινδυνεύει να οδηγήσει περισσότερους ανθρώπους στα άκρα. Η υποστήριξη για το κόμμα της Le Pen, Rassemblement National, ή RN, έχει αυξηθεί σταθερά με τα χρόνια, αναγκάζοντας τους επενδυτές να αρχίσουν να σταθμίζουν την πιθανότητα σχηματισμού μίας λαϊκιστικής κυβέρνησης.
«Ένας μεγάλος και παραμελημένος μακροοικονομικός κίνδυνος της ευρωζώνης είναι στην πραγματικότητα η νίκη του RN σε γενικές εκλογές στη Γαλλία», δήλωσε ο Alexandre Hezez, επικεφαλής επενδύσεων στο Group Richelieu, διαχειριστής περιουσιακών στοιχείων με έδρα το Παρίσι. «Μια κυβέρνηση από ένα κόμμα των πολιτικών άκρων αποτελεί πάντα κίνδυνο για τις αγορές ομολόγων».
Ο Macron δεν μπορεί να είναι υποψήφιος για τρίτη προεδρική θητεία, αλλά ούτε και να αναγκαστεί να παραιτηθεί από το αξίωμα τα επόμενα τέσσερα χρόνια. Στη Γαλλία —η οποία συγκεντρώνει την εξουσία με την εκτελεστική εξουσία και μπορεί να παραγκωνίσει το κοινοβούλιο— η πίεση συχνά έρχεται από το δρόμο. Χωρίς υποχώρηση, η αναστάτωση έχει οριστεί να διαρκέσει.
«Ναι, χρειάζεται μια μεταρρύθμιση για να σωθεί το συνταξιοδοτικό μας σύστημα», δήλωσε ο Olivier Marleix, επικεφαλής του συντηρητικού κόμματος Les Républicains στην Εθνοσυνέλευση. «Η μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού δεν είναι το πρόβλημα. Το πρόβλημα είναι ο πρόεδρος».
*Με τη βοήθεια των Albertina Torsoli, Ania Nussbaum, Julien Ponthus, Phil Serafino και Marie Patino.
